Skip to main content

Hortus Botanicus, Amsterdam

De Hortus maakt gebruik van innovatieve technieken zoals regenwateropvang, energiezuinige kassen en een warmtekoppeling met het naastgelegen H’ART Museum om duurzame energiebronnen optimaal te benutten. Bezoekers kunnen genieten van de natuur en leren hoe we samen kunnen bijdragen aan een groenere toekomst.

Thema’s

Bedrijfspand

De grootste duurzame maatregelen in de periode 2013 tot nu zijn:

1. Samen met onze culturele partner H’ART museum heeft de Hortus in 2016 een grote investering gedaan in de verduurzaming van de verwarmingsinstallaties. Het H’ART museum (voorheen Hermitage) had een eigen WKO met een warmteoverschot in de bodem en De Hortus stond in 2015/16 op het punt haar 20 jaar oude gasketels te vervangen. In plaats van de gebruikelijke één-op-één ketelvervanging is er een ondergrondse koppeling gemaakt met de WKO van het H’ART museum en heeft Hortus een compleet nieuwe technische ruimte gemaakt met een grote elektrische warmtepomp (400 kWth), 2 forse schakelbuffers en een cascade van 8 piek-/backup gasketels voor de piekvraag op de koudste dagen/nachten. Naast de investeringen in de WKO-koppeling, de warmtepomp, schakelbuffers en technische ruimte is ook het warmteafgiftesysteem in de Drieklimatenkas vernieuwd/uitgebreid met actieve laagtemperatuur warmtewisselaars in de vorm van 20 stuks OPAC106-units. Hiermee bood de Hortus een oplossing voor de thermische onbalans van de WKO en kon het warmteoverschot nuttig worden toegepast. Deze investering heeft ertoe geleid dat het gasverbruik van De Hortus met ongeveer 85% is verminderd (van jaarlijks ongeveer 200.000 m3 naar circa 35.000 m3). De gezamenlijke investering hebben we binnen 6 jaar terugverdiend.

2. Het Kweekhuis op de Overtuin (Hortusplantsoen) is in oktober 2013 opgeleverd. Dit Kweekhuis is niet voor publiek toegankelijk, maar vervult een essentiële rol in de bedrijfsvoering van de Hortus (opkweek nieuwe collecties, winterstalling, zaadkamer/vergaderruimte, werkplaats, opslag, etc.). Het Kweekhuis is goed geïsoleerd en tevens voorzien van HR++-beglazing in de (Noord- en Oost)gevels van de warmste klimaatzones én isolatieschermen om het warmteverlies naar het dak te verlagen. Bovendien is het Kweekhuis voorzien van HR-WTW-balansventilatie en zijn er destijds 2 state-of-the-art HR-gasketels geïnstalleerd (2x 45 kW), die hun warmte overdragen aan een laagtemperatuur afgiftesysteem en dus ook écht HR draaien. Omdat het budget voor dit nieuwbouwproject in 2013 niet toereikend was voor een volledige verduurzaming (met een warmtepomp) hebben we in het ontwerp én realisatie destijds al wel geanticipeerd op een toekomstige ketelvervanging (in circa 2030). Daartoe is het gehele verwarmingssysteem (vloerverwarming en luchtverwarming met OPACs) destijds al uitgevoerd als laagtemperatuurvariant. Op het moment dat de ketels van de Overtuin aan vervanging toe zijn, past daar naadloos een elektrische (lucht/water)warmtepomp in.

3. De tropische Victoriavijver achter het kantoorpand van De Hortus werd tot en met oktober 2016 verwarmd door de oude, klassieke grote gasketels in de stookkelder naast de Palmenkas en vanaf april 2017 vanuit de nieuwe technische ruimte met warmtepomp en piekketels. In deze openluchtvijver wordt in het voorjaar een tropische waterlelie (bijvoorbeeld een Victoria Amazonica) aangeplant. Om deze publiekstrekker te laten groeien en bloeien moet het vijverwater in de periode van grofweg april t/m medio november verwarmd worden tot circa 28 graden. Dit betekende dat de oude ketel(s) óf later de grote warmtepomp óf een van de piekketels ook ’s zomers vaak AAN moesten, terwijl er verder géén warmtevraag was. Door de mismatch tussen de gevraagde warmtecapaciteit van de vijver (8 kW) en de kleinste gasketel (destijds 700 kW tot 2016 en later 100 kW, dus deze draaiden op een lage deellast) werd deze vijver met een heel slecht rendement verwarmd. In de loop van 2019 is besloten de Victoria-vijver te voorzien van zijn eigen ‘stand-alone’ duurzame verwarming door middel van een kleine lucht-/waterwarmtepomp, een schakelbuffer en een nieuwe laagtemperatuur warmtewisselaar onderin de vijver. Deze installatie werd in het voorjaar van 2020 in gebruik genomen.

4. Verduurzaming is niet alleen een kwestie van (grote) investeringen in nieuwe installaties, maar vaak ook mogelijk zónder investeringen, o.a. door (vooral ook) te kijken naar de noodzaak en/of achtergronden van het energieverbruik. Vaak ligt het energieverbruik van een organisatie (veel) te hoog door ingesleten ‘gewoontes’, gedrag en/of ‘verhalen’ over installatie-instellingen. Nog steeds hebben veel organisaties weinig (technisch) inzicht in (de noodzaak van) hun energieverbruik. En soms is met regeltechnische aanpassingen, installatie- of gebouwinstellingen en/of bijstellingen van het gedrag al een behoorlijke besparing te behalen. Daarom heeft De Hortus al sinds circa 2014-2015 kritisch gekeken naar o.a. de instellingen van de temperatuursetpoints van de verschillende klimaatzones van de botanische kassen, voor zowel overdag als ‘s nachts. Deze temperatuursetpoints zijn binnen de botanische grenzen van de verschillende collecties (tropisch, mediterraan, woestijn) naar beneden bijgesteld, zodat er niet onnodig warm meer wordt gestookt.

5. Tenslotte is de 30 jaar oude Drieklimatenkas in de periode 2018-2023 helemaal opnieuw ontworpen qua gevels, dak, ventilatie- en verwarmingstechniek. De bouw hiervan is nu in volle gang en verwacht wordt dat deze vernieuwde “Klimatenkas” vanaf 2025 zonder gas verwarmd zal kunnen worden.

Bedrijfs- en productieprocessen & innovaties

De voordelen van de duurzame maatregelen zijn niet alléén financieel, energiebesparing of CO2-reductie, maar ook op het gebied van bedrijfsvoering, continuïteit en professionalisering. Tot nu zien we de volgende (neven)effecten:

1. De WKO-koppeling heeft een grote gas- en CO2-besparing opgeleverd, zie hierboven. Deze besparingen zijn via gedetailleerde monitoring goed gekwantificeerd en gedocumenteerd. Daarnaast leverde deze investering ook een grote financiële besparing op van de energiekosten. In de tijden van de torenhoge energieprijzen in 2022-2023 heeft dat zeker bijgedragen aan de continuïteit van De Hortus. Daarnaast leverde deze installatie door de grote mate van automatisering en procesregeling een forse bijdrage aan de (nacht)rust van het tuinpersoneel: in de situatie met de oude gasketels moest de technisch beheerder regelmatig ingrijpen om storingen op te lossen (uitval van de ketels of pompen, vooral ook in winterse nachten) om zo te voorkomen dat de botanische collectie schade opliep door afkoeling van de kassen. Hiermee is ook continuïteit van de bijzondere botanische collectie meer gewaarborgd dan vroeger.

2. Het nieuwe Kweekhuis heeft een enorme professionalisering van de hele bedrijfsvoering van De Hortus “achter de schermen” opgeleverd. Dit geldt zowel voor de opkweek van de nieuwe collectie als de winterstalling van (grote) niet-vorstbestendige planten. Omdat de oude situatie totaal onvergelijkbaar is met de nieuwe situatie, ook qua functionaliteiten op de Overtuin, heeft het geen zin om hiervoor een vergelijking te maken tussen de energieverbruiken voor/na. Wel is duidelijk dat het nieuwe Kweekhuis een veel prettiger werkomgeving heeft opgeleverd voor het personeel. Bovendien kan sinds 2013 ook de waardevolle zadencollectie in de nieuwe Zaadkamer in een beter en efficiënt geklimatiseerde omgeving worden bewaard.

3. De Victoriavijver wordt nu “op maat” én duurzaam verwarmd met een eigen, kleine warmtepomp. Deze draait door de gemiddeld hogere luchttemperaturen in het “Victoria-seizoen” met een bovengemiddeld rendement en ook zonder problemen.

4. Dit hierboven zou een vanzelfsprekendheid en goede ‘gewoonte’ moeten zijn voor élke technische dienst en/of energiemanager bij élke organisatie. Door de operationele waan van de dag en de ingesleten gewoontes komt het er echter bij veel organisaties niet van om hier de benodigde aandacht voor te mobiliseren. Bijkomend voordeel van deze aanpak bleek te zijn dat de benodigde verwarmingscapaciteiten (kW) omlaag konden en daardoor ook de investeringen in nieuwe, duurzame installaties lager uitvielen, omdat er geen onnodige overcapaciteit meer werd geïnstalleerd.  De voordelen hiervan moeten we nog gaan ondervinden, maar de verwachting is dat deze Klimatenkas gasloos kan worden verwarmd.

Betrokken bedrijven

Verder is een heel belangrijke tip aan alle organisaties: kijk eens voorbij de eigen muren van het gebouw en de hekken rond het terrein. Het blijkt in de praktijk regelmatig goed mogelijk om in samenwerking met “buren” met een ander verbruikspatroon qua energiebehoefte (verwarmen, koelen, stroomopwek, etc.) te komen tot uitwisseling of ‘delen’ van energiestromen en een vruchtbare samenwerking. In 2016 was de koppeling tussen Hortus en H’ART museum tamelijk ‘revolutionair’, vooral een organisatorische uitdaging en ook qua doorzettingsvermogen om alle hobbels te overwinnen in de publieke ruimte, maar technisch was deze oplossing geen ‘rocket science’.

Publicaties

Maatregelen

Afvalscheiding en -preventie
Bevordering biodiversiteit
Bewegingssensor
Buffervat
Centrale balansventilatie
Circulair bouwen
Convectoren
Decentrale balansventilatie
Electrische verwarming
Elektrische auto’s
Elektrische oplaadpunten
Energiemonitor
Energiezuinig bevochtigen
Frequentiegeregelde cv-pomp
Frequentiegeregelde ventilator
Gebouwbeheersysteem (GBS)
Gebruik restwarmte voor productieproces
Gevelbeplanting
Groene boomspiegel
Groene werkomgeving
Hybride warmtepomp
Inheemse bomen
Isolerend glas, deuren & kozijnen
Koelen met koude buitenlucht
Lage temperatuurverwarming (LTV)
Ledverlichting
Lucht/water-warmtepomp
Rapporteren & monitoren
Regenwaterhergebruik
Restwarmte- en/of koude- uitwisseling
Slimme meter
Terugdringen van broeikasgasemissies
Terugdringen van chemische bestrijdingsmiddelen
Thermostatische radiatorkranen
Tijdelijke natuur
Tijdschakelaar
Tijdschakelklok
Toerenregeling pompen en elektromotoren
Vloerisolatie
Vraaggestuurd koelen
Vraaggestuurd ventileren
Vraaggestuurd verwarmen
Wand- en vloerverwarming
Wandisolatie
Warmte- en/of koudeopslag in de bodem (WKO)
Warmte-koudeopslag met open bron
Warmteterugwinning afzuiglucht
Waterzijdig inregelen verwarmingsinstallatie

Over dit bedrijf

De Hortus Botanicus Amsterdam is een van de oudste botanische tuinen ter wereld, opgericht in 1638. De missie van de Hortus is gericht op het bevorderen van kennis en bewustzijn over de diversiteit van plantensoorten en hun belang voor het leven op aarde. Ze streeft ernaar om zowel wetenschappelijke kennis als historische en culturele waarden van planten te bewaren en te delen. Dit doen ze onder meer door educatie, onderzoek en instandhouding van bedreigde plantensoorten.

De Hortus maakt gebruik van innovatieve technieken zoals regenwateropvang, energiezuinige kassen en een warmtekoppeling met het naastgelegen H’ART Museum om duurzame energiebronnen optimaal te benutten. Bezoekers kunnen genieten van de natuur en leren hoe we samen kunnen bijdragen aan een groenere toekomst.

Bedrijfsdetails

Branche: Cultuur en sport
Recreatiegebouw

De Klimatenkas staat vol met bijzondere planten uit 3 klimaatzones en wordt duurzaam verbouwd.

Energielabel: Onbekend
50 – 250 medewerkers

Kaart

Stel je vraag aan Hortus Botanicus, Amsterdam